“Isıtma–Havalandırma–Klima–Soğutma–Sıhhi Tesisat ve Yangından Korunma” sektörlerinde çalışan mühendis meslektaşlarımızı temsil eden Türk Tesisat Mühendisleri Derneği’nin (TTMD) COVID-19 Hastalığı özelinde Hastane dışındaki binalarımız ile ilgili (AVM, Ofis, Kamu Binaları vb.) temel görüşleri aşağıda belirtilmiştir.
A. TEMEL PRENSİPLER VE KABULLER;
1. Halihazırda ülkemizde bulunan ve kullanılan hastaneler dışındaki tüm binalarımızın; “Isıtma- Havalandırma-Klima” sistemlerine dair alt yapısı ve içeriği enfeksiyon kontrolü yapmak üzere tasarlanmış halde değildir.
2. SARS-CoV-2 virüsünün neden olduğu COVID-19 hastalığının hava yoluyla bulaşma riski vardır ve virüse hava yoluyla maruz kalmanın kontrol edilmesi şarttır. Bu nedenle Isıtma-Havalandırma ve Klima (HVAC) sistemlerinin işletilmesine yönelik alınacak doğru tedbirler havadan kaynaklanan bulaşma sebeplerini azaltabilir. Tüm bu tedbirlerin uygulanması halinde bile virüsün bulaşma ihtimalinin tamamen ortadan kaldırılması mümkün olmayabilir.
3. Hastalığın bulaşması; hasta kişiden hapşırma, öksürme, konuşma esnasında yayılan damlacıkların yakın mesafede (2 m içinde) solunumla veya bu damlacıkların düştüğü yüzeylere yapılan temas neticesinde virüsün ağıza, buruna ve de göze bulaşmasıyla oluşmaktadır. Bu nedenle T.C Sağlık Bakanlığımızın belirttiği şekilde kişiler arası sosyal (fiziki) mesafe, hijyen kuralları ve kişisel korunma tedbirleri (maske ve yüz siperlik) öncelikle uygulanmalıdır.
4. Isıtma-Havalandırma-Klima sistemlerinde alınacak ilave mühendislik tedbirleri “sosyal mesafe, hijyen kuralları ve kişisel korunma tedbirlerine (maske ve siperlik) yardımcı olabilecek çok etkili tedbirlerdir.
5. Hâlihazırdakullanılanbinalarımızaynıfonksiyonvekullanımamacınasahipolsabilemimarilerivebuna özel mekanik tasarımları nedenleriyle “Isıtma–Havalandırma–Klima” sistemleri özdeş değildir. Diğer bir deyişle binalarımızı kullanım fonksiyonlarına göre kategorize etmek mümkün değildir.
6. SARS-CoV-2 virüsünün yayılmasını engellemek üzere, “Bina Sahipleri, Isıtma-Havalandırma-Klima-Sıhhi Tesisat Mühendisleri (Tasarım + Test Ayar Dengeleme + İşletme Mühendisleri) ve Enfeksiyon Hastalıklarına dair Tıp Otoritelerinin” birlikte işbirliği içinde çalışmaları gereklidir.
7. Pandemi süresince mevcut binalarımızı kullanırken içindeki insan yoğunluğunun azaltılarak kullanılması çok önemlidir.
8. Binalarımızda bulunan “Isıtma-Havalandırma-Klima-Sıhhi Tesisat” cihazlarının mühendislik esaslarına uygun şekilde işletme-bakım ve onarımlarının ve de takibinin eğitimli-sertifikalı teknisyenler tarafından yapılması gereklidir.
9. Alınacak tedbirlerin tekil olarak değil bütünsel olarak değerlendirilmesi ve buna göre olası mühendislik çözümlerinin üretilmesi doğrudur.
10. Hâlihazırda kullanılan ulusal ve uluslararası standartlar ile kurgulanan bina mekanik sistemlerinde olası risklerin asgari seviyelere getirilmesi mümkündür. Fakat bina tasarımlarında risklerin tamamen bertaraf edilmesi mümkün değildir. (Örneğin; deprem ve yangın sistemleri)
B. ISITMA–HAVALANDIRMA–KLİMA TESİSATLARINDA ALINMASI MUHTEMEL TEDBİRLER;
Mevcut binalarımız öncelikle, “Isıtma-Havalandırma-Klima“ sistemleri uzman mühendisleri tarafından incelenmeli, değerlendirilmeli ve binalarımıza özel “Risk Değerlendirme Raporları” hazırlanmalıdır.Temel Tedbirler aşağıda özetlenmiştir.
a) Virüs Konsantrasyonun Seyreltilmesine Yönelik Tedbirler (Birinci Seviye Önlemler)
i. Daha Çok Taze hava: Mevcut sistemlerin kaldırabileceği şekilde mümkün olan en yüksek taze hava miktarıyla Isıtma-Havalandırma-Klima sistemlerinin çalıştırılması düşünülmelidir.
ii. Havalandırma sistemlerinin, filtre değişimlerinin zamanında yapılması, yeni filtre kullanılması ve mümkünse filtrasyon seviyelerinin yükseltilmesi (Hastane dışındaki yapılarda sistemin mevcut alt yapısının uygunluğu da değerlendirilerek) G4 + F7/MERV 13 (Mümkünse F8/MERV 14 veya daha da yüksek) filtrasyon mertebeleri sağlanmalıdır.
iii. Yukarıda belirtilen tedbirleri (i. ve ii.) uygulamak mümkün değilse mekân içi taşınabilir (portable) HEPA filtreli havalandırma cihazlarının kullanılması sağlanmalıdır.
iv. Mekanların kullanım fonksiyonları ve insan yoğunlukları dikkate alınarak hazırlanmış Risk Değerlendirme Raporları neticesinde mümkün olan tedbirlerin yetersizlikleri düşünülüyorsa ilave münferit lokal havalandırma sistemleri de düşünülmelidir.
v. Hiçbir şey yapılması mümkün olmayan (mekanik olarak havalandırılamayan veya yetersiz düzeyde havalandırılabilen) mekânlar için pencerelerin düzenli aralıklarla açılarak taze hava girişinin sağlanması şarttır. Ancak bu şekilde oluşan düzensiz hava akımlarının ve içeriye dışardan alınabilecek toz, alerjen ve diğer patojenlerin başka sağlık risklerini artıracağı da unutulmamalıdır.
b) Filtrasyon ve Dezenfeksiyon Tedbirleri (İkinci Seviye Önlemler)
i. Her bir mevcut ünitenin (AHU, ACU, FCU, VRF ve diğer) alt yapısının değerlendirilmesi sonucunda gerekli bulunması halinde havalandırma içi dezenfeksiyon tedbirlerinin (UVGI, Bipolar Ionization vb) uluslararası standartlara göre uygulanması sağlanmalıdır. UVGI uygulamasının şiddeti, maruziyet süresi ve geometrisi için süregelen bilimsel çalışmalar takip edilmelidir.
ii. Riskin görülmesi halinde mahal içinde, İş Sağlığı Güvenliği (ISG) yönetmeliklerine uygun şekilde dezenfeksiyon yapılmalıdır.
c) Klima Havalandırma Zonlarının Konfor Şartları ve Basınç Dengelerinin Kontrolü (Üçüncü Seviye Önlemler)
i. Mevcut binalarımızın havalandırma zonları, içindeki hava dağıtım şekilleri ve hava balansları ile birlikte (pozitif veya negatif hava ile nasıl ve ne şekilde basınçlandırıldıkları) tetkik edilmeli, raporlanmalı ve bu zonlar arasındaki ilişki temiz alandan daha az temiz alana doğru hava akımları oluşturulacak şekilde yeniden planlanmalıdır.
ii. İç mahallerde yaşayan insanların ortam konfor şartlarının bozulması neticesinde bağışıklık sisteminin zayıflayarak her türlü enfeksiyona yakalanma riskinin yükseldiği tıp otoriteleri tarafından belirtilmiştir. Uluslararası standartlar gereği mahaller, fonksiyonlarına göre değerlendirilerek, konfor sıcaklıklarında ve ortalama %40 ile %60 bağıl nem arasında tutulmalıdır. Özellikle, mekân içi olası virüs, bakteri, küf ve mantarların yaşam imkânlarının azaltılması açısından bağıl nemin (RH) kontrolü önemlidir.
d) Bina içi Klima Havalandırma Cihazlarının İşletme Sürelerinin Artırılması (Dördüncü Seviye Önlemler)
i. Bina içi havalandırma sistemlerinin operasyon süreleri genişletilmeli (7/24) ve binaların kullanılmadığı zaman aralıklarında sistemler düşük hızda çalıştırılmaya devam ettirilmelidir.
ii. Umama açık tuvaletlerde negatif egzoz havalandırma 7/24 sürekli çalıştırılmalı, WC basma
e) Diğer Tedbirler (Beşinci Seviye Önlemler)
i. Binalarımıza ait, “Isıtma-Havalandırma-Klima-Sıhhi Tesisat” sistemlerini daha iyi kontrol edecek, ölçebilecek, yönetebilecek, risk değerlendirmesine ve karar vermemize yardımcı olacak bina otomasyon sistemlerinin güçlendirilmesi şarttır. Suyu kullanılırken klozet kapakları kapalı tutulmalı, yer süzgeçlerinde sifon suyunun azalması önlenmeli ve de devamlı takip edilerek kontrol edilmelidir.
ii. Bina tesisatının bakım ve işletme operasyonları esnasında gerekli hijyen önlemleri alınmalıdır.
iii. Pandemi sürecinde işletmesi durdurulan, beklemeye alınan ve tekrardan işletmeye alınacak binaların (ofis, okul gibi) temiz su tesisatında Legionella bakterisi üreme riskini asgari seviyeye getirecek önlemleri de almak gerekir.
C. ÖNÜMÜZDEKİ SÜREÇTE YENİ YAPILACAK BİNALARIMIZA YÖNELİK TEDBİRLER;
1. Önümüzdeki süreçte uluslararası standartlarda binaların iç hava kalitesi ve hijyen standartlarında, direktiflerinde ve rehberlerinde değişiklikler olabilir. Bu değişiklikler takip edilerek ulusal yayınların revizyonu yapılmalıdır.
2. Pandemi sürecinde iç hava konsantrasyonunun seyreltilmesine yönelik daha fazla taze havalı işletme yöntemleri ve ilave edilmesi mümkün filtrasyon kademeleri ile binalarımızın enerji tüketimleri yükselecektir. Sistemlerimizin olabildiğince esnek tasarlanması (yüksek taze hava /asgari resirküle hava kullanımının mümkün olması) gereklidir. Enerji tasarrufu sağlayan ısı geri kazanım elemanlarının tasarımı/tipi, sistemin ısıl/kimyasal dezenfeksiyon kabiliyeti, nemlendirme kabiliyeti vs. gibi konular dikkate alınmalıdır. Pandemi sonrasında sistemler normal işletme senaryolarına tekrar geri döndürülmeli ve enerji tüketimi azaltılmalıdır.
3. Ülkemizde mekanik sistemlerin proje tasarımı sadece ruhsat safhasında tamamlanması düşünülen bir mevzuat gibi kalmamalı, tasarım mühendislik grupları işin başından sonuna kadar (tasarım, ihale süreci, imalat, test-ayar-dengeleme, bina performans kontrolü-commissioning-işletmeye devir gibi) yapı oluşumunun tüm süreçlerinde bulunmalıdır. Binalar sağlıklı doğmalıdır.
4. Tüm yapılarımız bütünleşik (tüm mimarlık ve mühendislik disiplinlerinin birlikte ilerleyeceği bütünsel gelişim) proje geliştirme yöntemleri (BIM) ile tasarlanmalı, sanal ortamda (3D Model) kontrol edilerek malzeme ve işgücü kayıpları azaltılmalıdır.
Saygılarımızla,
TTMD
